Kırılgan kemikler (Osteoporoz)

Osteoporoz hakkında gerçekler;

• Osteoporoz, kemik kuvvetinin ve kemik hacminin azalmasından kaynaklanır.

• Osteoporoz durumunda, normal günlük stres nedeniyle veya düşme sonucu kemik kırığı oluşabilir.

• Yaklaşık üç kadından birinde ve sekiz erkekten birinde osteoporozun neden olduğu bir kırık meydana gelir.

• Osteoporozun tedavisi kemik kırılma riskini yaklaşık yüzde 50 oranında azaltabilir.

Osteoporoz nedir?

Kemik kırılganlığı (osteoporoz), kemiklerin kırılgan veya gözenekli olması anlamına gelir ve kemik kuvvetinin ve kemik hacminin azalmasından kaynaklanır.

Hastalık, normal bir günlük yaşamda stres nedeniyle yere düşmeniz durumunda kemiklerinizin kırılabileceği anlamına gelir. Bu kırıklara trafik kazalarında veya merdivenden düşmelerdeki gibi 'yüksek enerjili kırıklar' yerine 'düşük enerjili kırıklar' adı veriliyor.

 Osteoporozunuz olduğunda, iskeletin esas olarak doğal süngere benzeyen bir yapıya (trabeküler kemik) sahip olan ve ince bir kompakt kemik kabuğu (kortikal kemik) ile çevrelenen kemik dokusundan oluşan bölgelerinde daha kolay kırılırsınız. Kırıklar en sık önkolda, el bileğinde, sırtta, femur boynunda, üst kolda omuzda, pelviste ve kaburgalarda görülür.

Önkol kırıkları kadınlarda en sık görülen kırıktır ve 50 yaş kadar erken bir zamanda ortaya çıkabilir. Omurga kırıkları da en sık kadınlarda görülür ve genellikle 60 yaş sonrasında ortaya çıkar.

Femur boynundaki kırıklar 70 yaşından itibaren ortaya çıkar ve yaşla birlikte hızla artar. Her iki cinsiyette de görülmekle birlikte kadınlarda erkeklere göre yaklaşık 10 yıl daha erken ortaya çıkar. Danimarka'da her yıl 10.000 yeni kalça kırığı yaşanıyor.

Yaklaşık her 3 kadından ve her 8 erkekten biri osteoporoz nedeniyle kemik kırığı yaşayacaktır.

Osteoporoz tanısı :

Omurga veya femur boynunda düşük enerjili bir kırığa maruz kalan kişide osteoporoz vardır.

Henüz kırığı olmayan ancak kemik taramasında kemik mineral içeriğinin düşük olduğu (sırt veya kalçadaki T skoru -2,5'un altında) görülen kişide de osteoporoz vardır.

Neden Osteoporoz oluyorsunuz?

İskelet çocukluk ve ergenlik döneminde oluşur ve iskelet miktarı 20'li ve 30'lu yaşlar arasında en fazladır.

Bundan sonra hem erkeklerde hem de kadınlarda kemik kaybı başlar. Erkekler her yıl iskeletlerinin yaklaşık yüzde yarımını, kadınlar ise yılda yaklaşık yüzde birini kaybeder. Kadınlar menopozdan hemen sonraki yıllarda yılda yüzde altıya kadar kilo kaybedebilir. Bunun nedeni yumurtalıkların kadın cinsiyet hormonları üretmeyi bırakmasıdır.

Yetişkinlikte, yaşam boyunca iskeletin yerini, çok az miktarda kemik dokusunu alan kemik parçalayıcı hücreler alır ve bu daha sonra kemik yapıcı hücreler tarafından onarılır. Bu hücreler parçalanan kemik dokusunu yeniden oluşturamazlarsa kemik dokusunu kaybedersiniz.

Yaşa bağlı kemik kaybına neden olan mekanizma budur. Kemik dokusunun döngüsü artırılarak iskeletin çeşitli yerlerinde yıkım ve yapılaşma meydana gelirse kemik kaybı daha da artacaktır. Bu, menopozdan sonra artan metabolizma (hipertiroidizm) ve artan paratiroid hormonu üretimi (hiperparatiroidizm) gibi bazı hastalıklarla bağlantılı olarak meydana gelen büyük kemik kaybının arka planıdır .

Osteoporoz, gençlikte çok az kemik dokusunun oluşmasından, ileriki yaşlarda aşırı kemik kaybından veya her ikisinin birleşiminden kaynaklanabilir. Kemik oluşumu ve kemik kaybı için çeşitli faktörler önemlidir.

Gençken oluşturduğumuz kemik miktarı kısmen kalıtsal koşullara bağlıdır. Yaşama şekliniz de rol oynuyor. Diyette çok az kalsiyum , çok az D vitamini , egzersiz eksikliği ve zayıflık , çok az kemik oluşmasına neden olabilir.

Erken menopoz (45 yaşından önce), tütün kullanımı, zayıflık, egzersiz eksikliği, D vitamini ve kalsiyum eksikliği de yaşla birlikte kemik kaybını artırabilir.

Hangi hastalıklar riski artırabilir?

Bir dizi kronik hastalık kemik kaybının artmasına neden olabilir. Bu:

• Tiroid fonksiyonunda artış (hipertiroidizm)

• Paratiroid fonksiyonunda artış (hiperparatiroidizm)

• Adrenal korteks fonksiyonunda artış (Cushing sendromu)

• Kronik iltihaplı bağırsak hastalıkları ( Morbus Crohn )

• gıdanın zayıf emilimi (malabsorbsiyon)

• anoreksiya

• Felç veya kas gücünün azalmasıyla birlikte sinir veya kas hastalıkları

• böbrek hastalıkları

• romatizmal eklem iltihabı

• Morbus Bechterew (Bechterew hastalığı)

• KOAH (sigara içenlerin akciğerleri) .

Kemik iliğinin bazı hastalıklarında (miyelomatoz) düşük enerjili kırılmalar da meydana gelebilir. Osteoporozun özel bir türü, çok nadir durumlarda, hamileliğin son döneminde veya doğumdan hemen sonra ortaya çıkabilir.

Hangi ilaçlar riski artırabilir?

Adrenal korteks hormonu (prednizolon) ile uzun süreli tedavi de kemik miktarını azaltabilir ve osteoporoza yol açabilir.

Adrenokortikal hormon birçok hastalığın tedavisinde gereklidir; tedavinin kendisi genel durumu iyileştirerek ve ağrıyı azaltarak osteoporoz eğilimini ortadan kaldırabilir, böylece daha fazla egzersiz yapma fırsatına sahip olursunuz.

Günde 5 mg veya daha fazla dozda prednizolon alıyorsanız, osteoporoz riskini azaltmak için kalsiyum ve D vitamini takviyesi almanız önerilir. Tedavi uzarsa (üç aydan fazla) kemik taraması yapılmalıdır. Bu, osteoporoza karşı daha fazla koruyucu tedaviye ihtiyaç olup olmadığını değerlendirmek için yapılmalıdır .

Diğer tıbbi tedavi türleri de osteoporoz riskini artırabilir. Meme kanseri olan birçok kadın, osteoporoz riskini arttırdığı gösterilen aromataz inhibitörleriyle tedavi edilmektedir. Bu nedenle bu tedaviyi alan kadınlar kemik taramasıyla osteoporoz açısından muayene edilmeli ve eğer osteoporozunuz varsa tedavi görmelisiniz.

Osteoporoz nasıl bir duygu?

Kırık yoksa kemik miktarının azalması kendi başına semptomlara neden olmaz. Kırık bir kemik olmadan ağrınız varsa, ağrının diğer nedenleri açısından muayene olmanız gerekir.

Bir omurun çökmesi (omur kırığı), vücuda kemer benzeri bir şekilde yayılabilen akut sırt ağrısına neden olabilir. Ağrı çok şiddetli olabilir ve hastaneye yatmayı ve daha kısa süreli güçlü ağrı kesicilerle tedaviyi gerektirebilir. Omurgasını kıran kişilerin yaklaşık yarısında çok az akut semptom görülür veya hiç görülmez ve yalnızca yüzde 10'u doktora başvurur.

Omurlarınız daha fazla kırıldıkça vücut boyunuz kısalacak, daha yuvarlak hale gelecek ve karnınız şişecektir. Alt kaburgaların iliak kretine sürtünmesi nedeniyle kronik sırt ağrısı ve ağrısı olabilir. Yavaş yavaş, artık günlük işlerle veya sırtınızı zorlayan işlerle baş edemeyebilirsiniz.

Ön kol kırıkları, kalça kırıkları, üst kol kırıkları ve pelvik kırıklar diğer kırıklar gibi bandaj, alçı veya ameliyatla tedavi edilir. Özellikle ileri yaşlarda meydana gelen kalça kırıklarından sonra pek çok kişi rehabilitasyona rağmen hareket kabiliyetinin bir kısmını kaybediyor. Bastona ya da yürüme desteğine ihtiyaçları olacak ya da korunaklı bir barınağa ya da bakım evine taşınmak zorunda kalacaklar.

Tehlike sinyalleri nelerdir?

Osteoporoz gelişen kişilerde herhangi bir tehlike sinyali yoktur. Bunun yerine risk faktörlerinin farkında olunmalıdır. Bir veya daha fazla risk faktörünüz varsa, osteoporoz riskinin daha yakından değerlendirilmesi için kemik taraması gerekebilir:

• Ailede (ebeveyn, kardeş veya çocuklar) osteoporoz varsa.

• 45 yaşından önce  Menapoz ortaya çıktıysa.

• Zayıfsanız, dolayısıyla BMI'nız (vücut kitle indeksiniz) 19 kilo/m2'nin altında. BMI ağırlık/(boy x boy) olarak hesaplanır. Örneğin: 65 kilo bölü (1,75 metre x 1,75 metre) = 21,2.

•  Sigara içiyorsanız.

• 80 yaşın üzerindeysiniz.

• Uzun süredir prednizolon alıyorsanız(üç aydan uzun süre günde 5 mg'dan fazla).

Sırt ağrınız varsa veya bel ağrınız azaldıysa, omur çökmesi (omur kırığı) olup olmadığını görmek için sırtın röntgen muayenesine ihtiyacı olabilir.

Kendi başına ne yapabilirsiniz?

En önemlisi hayatınız boyunca kemik dostu bir yaşam tarzını gözlemlemeniz ve sürdürmenizdir.

Bu şu şekilde yapılır:

• Egzersiz yapmak. Yatalaksanız hızlı bir şekilde kemik kaybedersiniz, oysa günlük egzersiz yaşa bağlı kemik kaybını sınırlar. Spor olabilir, spor olabilir, dans olabilir. Yaşlılar için yarım saatlik yürüyüş yeterli olacaktır. Yaşam boyu yapılan fiziksel aktivite aynı zamanda düşme riskini de azaltır.

• Yeterli kalsiyum alınız. Sağlıklı yetişkinlerde günde 800 miligram kalsiyum tavsiye edilir. Ancak birçok osteoporoz araştırmacısı, menopoz sonrası kadınlar ve 65 yaş üstü erkekler için günde 1.200 mg'a kadar doz önermektedir.

• Yeterli D vitamini alın. Türkiye'nin günlük beslenmesi genellikle yeterli miktarda D vitamini içermiyor ve Yakın Doğu'dan gelen göçmenler, vejetaryenler ve birçok yaşlı insan da yeterince D vitamini alamıyor. 65 yaş altı yetişkinler için önerilen günlük 7,5 mikrogram (300 ünite) D vitamini alımıdır. 65 yaş üstü yaşlıların günde 10 mikrogram (400 ünite) D vitamini tüketmesi gerekir. Güneşli bir günde, yüze ve kollara güneş gelecek şekilde 30-60 dakika açık havada kalmak, günlük D vitamini ihtiyacına önemli katkı sağlayacaktır. 65 yaşın üzerindeki çoğu insan için, osteoporoz riski olan veya yerleşik osteoporozu olan kişiler için günlük 20 - 40 mikrogram (800 ünite) takviyesi önerilir. Çoğu durumda sıradan bir vitamin tableti 5 mikrogram veya 200 birim içerir. Reçetesiz olarak farklı miktarlarda D vitamini içeren tabletler mevcuttur.

• Sigara içmekten kaçının. Her altı kalça kırığından birinin nedeni sigara içmektir. Sigarayı bırakırsanız kemik mineral içeriği iyileşir.

• Sınırlı alkol tüketimine sahip olun. Erkekler için haftada 14 maddeye, kadınlarda ise 7 maddeye kadar ılımlı alkol tüketimi, osteoporoz riskinin artmasına yol açmaz.

• Evi ve günlük yaşamı düşme riskini azaltacak şekilde düzenleyin. Bu, yerde gevşek halı veya tel olmaması, her yerde iyi aydınlatma, merdivenlerde ve duşta tırabzanların olması anlamına gelir. Baş dönmesine, düşme eğilimine ve görme bozukluğuna neden olan tıbbi durumlar düşme riskini artırabilir. Aynı durum sinir ilaçları, uyku ilaçları, tansiyon düşürücü ilaçlar ve idrar söktürücü ilaçlarla yapılan tedaviler için de geçerlidir.

Doktor Osteoporozu nasıl teşhis eder?

Daha önce düşmeden veya örneğin yere veya kaldırıma düşme sonrasında omurga çökmesi veya femur boynunda kemik kırığı yaşadıysanız tanı genellikle açıktır.

Bununla birlikte, D vitamini eksikliği veya metabolizma artışı gibi kemik kırığı riskinin artmasına neden olabilecek diğer hastalıkları da dışlamak gerekir. Böyle bir kırığınız varsa tanı koymak veya tıbbi tedavi için fon sağlamak için kemik taraması yapılmasına gerek yoktur. Ancak tarama ileride kemiğin kırılma riski hakkında bilgi verebilir ve tıbbi tedavinin etkisini izleme fırsatı sağlayabilir.

Eğer bu kırıklardan birini yaşamadıysanız ancak kemik taraması (DXA taraması) yaptırarak tanıyı alabilirsiniz .

Kemik taraması lomber omurga ve kalça bölgesindeki kemik mineral içeriğini inceler. Osteoporoz gelişimi için aşağıdaki risk faktörlerinden bir veya birkaçına sahipseniz böyle bir muayene yaptırmanız önerilir:

• ailede kemik erimesi varsa

• yetişkinlikte düşük enerjili bir kırık geçirmişse

•     45 yaşından önce  menapoz meydana gelmişse

• Vücut ağırlığı düşükse (BMI 19 kilo/m2’den az olmalı)

• eğer sigara içiyorsanız

• 80 yaşın üzerindeyseniz

• Uzun süredir prednizolon tedavisi görüyorsanız veya almanız bekleniyorsa

• Yukarıda belirtilen ve osteoporoza neden olabilecek hastalıklardan birine sahipseniz veya geçmişte geçirdiyseniz.

Doğru tanıyı koyabilmek için genel bir muayenenin yanı sıra kan tahlili ve muhtemelen idrar örneğinin de alınması gerekir.

Bu çalışmaların amacı, osteoporozun, osteoporoza neden olabilecek birçok hastalıktan birinden kaynaklandığını dışlamaktır.

Türkiye'de sık görülen D vitamini eksikliğinin de araştırılması gerekiyor .

Neler Yapılmalı :

Henüz bir kırığınız yoksa ancak kemik taramasıyla osteoporoz tespit edildiyse, kırık yaşama riskiniz orta derecede yüksektir. Risk faktörleriniz arttıkça ve kemik mineral içeriğiniz düştükçe risk de artar. Tıbbi tedaviler bu riski yaklaşık yüzde 50 oranında azaltabilir.

Osteoporoz nedeniyle kemik kırığı yaşadıysanız, hastalık tedavi edilmezse yeni kırıkların oluşma riski artar. Kırığın tipine, cinsiyete, yaşa ve düşme eğilimine bağlı olarak risk iki ila sekiz kat artar. Aynı zamanda kemik miktarının da önemli ölçüde azalması durumunda risk 75 kata kadar artabilmektedir. Tıbbi tedaviler aynı zamanda çok yüksek olan yeni kemik kırılma riskini de yaklaşık yüzde 50 oranında azaltabilir.

Sırttaki kırıklar giderek daha fazla kamburlaşmanıza ve boyunuzun kısalmasına neden olabilir. Ağrı kesici gerektiren kalıcı ağrılarınız olabilir ve ağrınız ve hareket kısıtlılığınız olduğu için günlük aktivite düzeyiniz azalabilir.

Çoğu zaman bir bastona veya koltuk değneğine ihtiyaç duyulacak ve çoğu, başkalarının yardımına bağımlı hale gelecektir. Kalça kırığı geçirenlerin yüzde 12-20'si kırıktan sonraki ilk yıl içinde ölür.

Osteoporoz nasıl tedavi edilir?

Ön kol kırıkları, kalça kırıkları, üst kol kırıkları ve pelvik kırıklar diğer kırıklar gibi bandaj, alçı veya ameliyatla tedavi edilir. Özellikle ileri yaşlarda meydana gelen kalça kırıklarından sonra pek çok kişi rehabilitasyona rağmen hareket kabiliyetinin bir kısmını kaybediyor. Bir bastona ya da bastona ya da muhtemelen korunaklı bir barınma ya da bakımevine taşınmaya ihtiyaçları olacak.

Osteoporoz nedeniyle femur boynunun veya omurun kırılması, tarama olmadan, başvuru üzerine osteoporozun tıbbi tedavisi için bir sübvansiyon alabileceğiniz anlamına gelir. Bu durum diğer molalar için geçerli değildir. Burada kemik taramasıyla kemik miktarının azaldığını göstermek gerekir. Omurga veya femur boynu kırığı nedeniyle veya kemik taraması sonucu osteoporoz tanısı konan kişilere bunun için tıbbi tedavi önerilmelidir . Pek çok farklı tedavi yöntemi mevcut ancak bunların ortak noktası, kemik kırılması riskini yaklaşık yüzde 50 oranında azaltmalarıdır.

Profesör, MD, tıbbi hormonal hastalıklar uzmanı Leif Mosekilde ve doktor, PhD Bo Abrahamsen.